Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? Door Frans de Waal

2 jaar geleden zag ik Frans de Waal in Zomergasten, een uitzending waar ik enorm van genoot en waarin ik veel bijleerde. Dus toen ik dit boek zag kon ik geen weerstand bieden, en gelukkig maar.

Hoewel Zijn we slim genoeg een indrukwekkend wetenschappelijk boek is, is het daarnaast ook nog best leesbaar. Ok, je moet er een beetje moeite voor doen maar je krijgt er ook veel voor terug. Je gaat feiten en weetjes lezen die je steil achterover doen slaan. De intelligentie van dieren en de domheid van de (menselijke) onderzoekers is soms adembenemend. Wist je bijvoorbeeld dat teken 18 jaar zonder voedsel kunnen? Wist je dat men ooit dacht dat olifanten te dom zijn om hun eigen spiegelbeeld te herkennen? De onderzoekers waren bij die test gewoon zo dom geweest om een te kleine spiegel te gebruiken…

Frans de Waal laat ons zien dat het onderzoek en de daaruit getrokken conclusies vaak gebaseerd zijn op foute veronderstellingen (de mens is altijd superieur, in plaats van te kijken naar welk soort talent past bij welk dier in diens wereld), verkeerde proefopstellingen (de spiegel) of oneerlijke concurrentie (een primaat achter tralies tegenover een peuter op moeders schoot).
Het ego van de mens (ergo de onderzoeker) bracht vaak de onpartijdigheid in de wetenschap in het gedrang. En jammer genoeg is dit in bepaalde richtingen nog steeds het geval.
Terwijl elke mens met huisdieren zelf al heeft kunnen ervaren hoe slim dieren zijn.

De Waal leert ons dat we heel goed moeten nadenken (slim zijn) over de opstellingen van experimenten en dat we niet van foute veronderstellingen (mens is superieur) moeten uitgaan. Dat we ook eerlijke proefopstellingen moeten maken waarin we bijvoorbeeld apen met apen testen en niet met kinderen. Hoewel het voor sommige mensen blijkbaar heel belangrijk is om ons ‘de mens’ apart van de dieren te zien moeten we inzien dat wij gewoon een klein onderdeel van deze enorm gevarieerde levende wereld zijn. Ons DNA verschilt vaak niet veel van andere soorten en onze intelligentie ook niet. Op het vlak van samenwerking, sociale status, zelfbeheersing, individuele herkenning,… noem maar op, hebben we door grondig gepast onderzoek gemerkt dat dieren veel verder staan dan iemand ooit kon vermoeden.
Cognitie gaat hand in hand met leren en elke soort heeft zijn eigen cognitieve uitdagingen. Er is geen strikte scheidingslijn, het onderscheid bevindt zich op een hellend vlak, een glijdende schaal.

Als wij slim (en eerlijk) genoeg zijn om de juiste testen te ontwikkelen en objectief genoeg om de juiste conclusies te trekken dan gaan we in de komende tijd nog meer moois te weten komen over dierlijke intelligentie.

Hoewel dit allemaal heel theoretisch klinkt is dit boek ook heel praktisch: het staat vol voorbeelden van juiste en foute tests en opmerkelijke testresultaten. Tevens komen boeiende en grappige praktijkvoorbeelden aan bod. De chimpansee Steward en zijn stok vergeet ik bijvoorbeeld nooit meer.

Bij het lezen heb ik me vaak geërgerd aan de onderzoekers en ben ik (nog) meer van dieren gaan houden. Ik heb 10-tallen stukken tekst onderlijnd en die allemaal voorgelezen aan mijn man, ze waren gewoon te geweldig om niet te delen.
Ik eet al lang geen dieren meer; ik kan me niet voorstellen dat niet iedereen na het lezen van dit boek stopt met vlees (en vis) eten.
Een fascinerend boek dat je anders laat kijken naar de wereld om je heen, ik hou er van!

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Allereerst het antwoord op de titel: nee, mensen zijn nauwelijks slim genoeg om te zien hoe slim dieren zijn, lijkt Frans de Waal in dit boek te willen betogen. Zijn antwoord vergt een paar honderd pagina's en van mij had het nog wel een paar honderd pagina's door mogen gaan. Hij beantwoordt de vraag namelijk op meerdere niveau's, die ieder voor zich fascinerend zijn.

Allereerst gaat hij in op de vraag: wat is intelligentie eigenlijk? Alle aspecten aan intelligentie komen in dit boek aan de orde: oplossingsgerichtheid, begrip, geheugen, zelfbewustzijn, taligheid, werktuiggebruik, groepsbewustzijn, zelfs ethiek.
Bij al deze onderwerpen schetst De Waal waarom het bij "intelligentie" hoort en hoe diverse dieren ermee omgaan. De voorbeelden die hij daarbij aanhaalt zijn geweldig, fascinerend, soms vertederend en soms zelfs grappig. Wat te denken van een aapje dat zijn voedsel deelt met zijn buurman, tenzij hij gezien heeft dat een verzorger die buurman net te eten gegeven heeft? Of van een aap die gezien heeft hoe een verzorger voedsel verstopte, maar ook dat dat voor een deel gezien is door een andere aap, waarna hij snel het voedsel opgraaft waarvan hij weet dat de ander het niet gezien heeft?
Overigens gaat het boek niet alleen over apen, allerlei andere dieren passeren de revue: inktvissen, eksters, bijen, dolfijnen, walvissen, veel dieren blijken intelligenter dan je dacht. De luipaard die op de kaft is afgebeeld ben ik overigens in het boek niet tegengekomen, maar dat terzijde.

Daarnaast gaat het over de vraag hoe je dergelijke intelligentie kunt testen. De recente onderzoeken die De Waal aanhaalt zitten vernuftig in elkaar en zijn op zich al interessant genoeg om dit boek voor te lezen.
Maar de kern van het boek is, zoals de titel al zegt: "Zijn wij als mensen wel slim genoeg om dit allemaal te achterhalen?" En daar vallen (in de ogen van De Waal) veel onderzoekers, met name eind vorige eeuw, afschuwelijk door de mand. Proefopstellingen werden ontzettend mensachtig opgezet, waarbij dieren werden geacht mensen na te doen, waarna, als ze dat niet deden, werd geconcludeerd dat dieren dus dom zijn. Maar zeg nou zelf, zou je als mens een aap nadoen? Waarom worden apen dan wel geacht mensen tijdens proefjes na te doen? Eigenlijk zei Einstein het al: "if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will spend his whole life believing he's stupid".
De tests moeten dus zo worden opgezet dat ze passen bij de mogelijkheden van het dier; zo zijn veel dieren lang niet zo visueel ingesteld als mensen en moeten proeven dus meer leunen op bijvoorbeeld reuk en gehoor.

Daaroverheen legt De Waal tot slot een filosofisch vraagstuk: waarom vinden we het eigenlijk zo belangrijk om de intelligentie van dieren te meten en vooral om deze af te zetten tegen de menselijke intelligentie? En waarom vinden we het zo belangrijk om te bewijzen dat wij, mensen, intelligenter (en dus superieur) zijn? Deze drijfveer is zo sterk dat het veel onderzoekers ook in de weg zit, hetgeen De Waal ook duidelijk laat zien.

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Dit is niet zomaar een boek. Frans de Waal neemt de lezer mee op onderzoeksexpeditie, ondertussen de ontwikkelingen in de gedrags en cognitiewetenschap van de afgelopen decennia besprekend. Hij gaat voortdurend heen en weer tussen theorie en voorbeelden uit onderzoek met allerlei dieren en maakt zo een ingewikkeld proces begrijpelijk en vermakelijk. Bovendien zit hij bovenop hele actuele vragen in het vakgebied en maakt hij duidelijk wat we onder cognitie verstaan. Een inleiding tot de psychologie voor iedereen! Mijn eerstejaars studenten die net van de middelbare school afkomen ga ik dit boek zeker voorleggen.

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Een uitstekend overzicht van de ontwikkeling en de stand van zaken in zijn vakgebied. Theorie en praktijk, verschillende inzichten en de botsingen daartussen, alles wordt in een glasheldere stijl uiteengezet, zodat het betoog ook voor de volslagen leek (zoals ik) prima te volgen is. Ik heb het boek in één adem uitgelezen. Aanrader!

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Goed leesbaar boek waarin het verschil tussen mens en dier in een volledig ander perspectief komt te staan. Wat een misvatting om alleen oog te hebben voor verschillen tussen mens en dier, wat een misvatting om alleen vanuit het mens-zijn (entiteit-isme) naar dieren te kijken.

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Ik vond het een erg leuk boek om te lezen. Vooral de vele onderzoeken waaruit blijkt dat dieren een stuk slimmer zijn dan men zich tot voor kort kon (of wilde?) voorstellen, toverden steeds weer een glimlach op mijn gezicht. Door zijn manier van vertellen geeft de schrijver niet alleen blijk van een enorm enthousiasme voor zijn vak, maar ook van een grote liefde voor dieren. Aanrader!

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Gezien bij Zomergasten (serie 2017)
Goed en boeiend boek!

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Fantastische vertellingen over de slimheid van dieren. De mensheid zou zich meer bewust moeten zijn over de grootsheid en de geheimen van de natuur.

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

Beschrijft de stromingen in de wetenschap, die bepalend zijn geweest voor beeldvorming t.a.v. het functioneren van dieren. Met name het stimulus-respons model, gebaseerd op de theorien van Skinner, zijn lange tijd uitgangspunt geweest. Frans de Waal onderbouwd in dit boek, heel boeiend, grappig, mooi, verassend, helder en wetenschappelijk, waarom dit uitgangspunt geen recht doet aan dieren. Als dieren liefhebber heb ik me altijd verbaasd over gangbare ideeen over dieren, als wezens gericht op primaire behoeften. Ik heb honden gehad, vogels en konijnen, en ik heb altijd de volste overtuiging gehad dat mijn dieren meer in zich hadden, dan enkel het reactieve gedrag van de proefdieren van Skinner. Het doet me deugd om terug te lezen, dat antropomorfisme, mits goed gebruikt, uit de taboe sfeer mag.
De experimenten zijn prachtig beschreven en er spreekt een enorm respect uit voor dieren en hun eigenheid. Ronduit verademend. ik ben bekend met psychologische stromingen dit kan mogelijk een rol spelen, in het feit dat ik het verhaal gemakkelijk te volgen vind. Mooi geschreven! Een absolute aanrader voor iedereen, die nieuwsgierig is naar het wezen dier!

Geschreven bij Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn

- Enige minpunt is het verpakken bij de verzending, ik zou graag willen dat er een bescherming om het boek kwam zoals bubbeltjesplastic of iets dergelijks.