Vooraf, ik ben van jaargang 1932 en dus doet De Opgang het (een) verhaal van de eerste dertig jaar van mijn bestaan. Uiteraard heb ik het boek intens en invoelend gelezen. Want ik heb ze gekend, zelfs in mijn naaste omgeving, de Verhulsten en consoorten, geen opwekkende herinnering. Alleen maakte ik al lezend vaak de bedenking: ja maar, dan moet je het hele verhaal vertellen.
En daarom vrees ik dat aan een Nederlandse lezer de complexiteit van de Vlaamse collaboratie ontgaat. Als je bijv. geen voeling hebt met de beladenheid van de leuze AVV VVK (Alles voor Vlaanderen Vlaanderen voor Kristus) die tot 1999 dagelijks bovenaan De Standaard prijkte. Als je verder enige affiniteit mist met betonnen begrippen zoals: Taalstrijd, Franskiljon, Vlaamse Beweging en niet te vergeten de ultieme gruwel van het "goddeloze bolsjewisme" die ons wekelijks vanaf een onfeilbare kansel werd ingepeperd. Geheel niet bedoeld om al die Verhulsten maar enigszins te begrijpen, laat staan goed te praten.
Wat ik uit het verhaal van Hertmans wel meeneem is het beamen, hoe soms twee generaties verder, "dat soort volk" niet aan een elementair aanvoelen van "fout" van hun (groot)vader toe is. Tot vandaag.
Ook heb ik ze gekend, die talloze onbekende Mientjes die achteraf de gehele prijs betaalden voor de strapatsen van hun held. Ook bevestigd gezien hoe die Vlaamse Beweging steevast foute iconen (Borms, Verschaeve e.a.) koos en hoeveel van die "idealisten", tot twee keer toe (WOI WOII), in die perfide Flamen Politik van de Nazi's zijn getrapt en die zich nadien nog slachtoffer noemden...
Natuurlijk weet ik wel, De Opgang is geen geschiedenisboekje, en wil ik op geen enkele manier afbreuk doen aan mijn vier sterren waardering voor het boek. Alleen voorkomen dat de argeloze lezer zich iets te beslissend laat meevoeren in het verhaal van de heer Verhulst. Ik denk aan het onthaal in Nederland van Van Reybroecks Revolusi. Zo gevoelig allemaal.
Weet je, op hoge leeftijd schuw je, haast per definitie, elk decisief oordeel. Je hebt teveel gezien, het blijkt inderdaad altijd zoveel complexer. Ik heb in mijn boekenkast nog wel een rijtje met romans waarin een De Pillecijn, een Valeer De Pauw zelfs een Nest Claes net het tegengestelde verhaal doen. Zo zie je maar.