De kale aap

Het is nu 50 jaar geleden dat The Naked Ape (in 1967) werd gepubliceerd, een baanbrekende bestseller geschreven door de Britse zoöloog, tv-maker én kunstschilder Desmond Morris (1928). Nog nooit voordien werd het menselijk gedrag op een dergelijke gedragsbiologische (ethologische) wijze ontleed. Het boek baarde dus veel opzien waarvan de Nederlandse bioloog Midas Dekkers in het voorwoord van de Nederlandse editie getuigt. Ook bepleit hij de vernieuwde titel van deze nieuwe editie: de mens is namelijk de enige aap die zich niet naakt op straat vertoont maar wel de enige die niet over het hele lichaam behaard is, wat een andere betekenis van het Engelse woord ‘naked’ inhoudt.

In 8 hoofdstukken bespreekt Morris het gedrag van de ‘kale aap’ uit ethologisch standpunt, een aanpak die in zijn tijd volledig nieuw was en waarmee hij tegen de schenen schopte van de gevestigde waarden, en dit rond thema’s als Seks, Voeding, Vechten, Grootbrengen, Verzorging, enz. Het aspect seks bij de kale aap krijgt enorm veel aandacht van hem en dit kan bij sommige lezers wel wat langdradig worden op de lange duur. Morris wordt echter nergens te gecompliceerd. Hij schept in het algemeen op zijn eigen manier een nuchter en toegankelijk verhaal waarbij hij de mens schetst als eender welke soort en hij veel leentje buur gaat spelen bij onze ‘orde’ der primaten. Op sommige punten zijn Morris’ standpunten, vooral rond homoseksualiteit en feminisme, getekend door zijn tijd, op een ander punt zoals de bevolkingsgroei neemt hij al vroeg een radicaler meer vooruitziend standpunt in, zelfs zonder de laatste gegevens van het terrein van de demografie te kennen.

In zijn laatste hoofdstuk verklaart Desmond Morris de keuze voor zijn standpunt en waarom hij dit boek geschreven heeft: “Omdat we vergeleken met andere dieren zo machtig en succesvol zijn, stuit het ons jammer genoeg tegen de borst om stil te staan bij onze nederige afkomst. Ik verwacht dan ook geen bedankjes voor wat ik heb gedaan. Onze klim naar de top is een verhaal geworden over hoe je snel rijk wordt, en net als bij alle nouveaux riches is onze afkomst een teer punt. We lopen ook constant gevaar haar te verraden.”

Frans de Waal, de wereldvermaarde Amerikaans-Nederlandse primatoloog, wijst er in het nawoord op dat de nadruk op het effect van de natuur van de mens (nature) i.p.v. de leer (‘nurture’) in het boek enorm naar voren komt, heel vanzelfsprekend voor deze tijden maar in de jaren ’60-’70 van de vorige eeuw mocht de invloed van de genen of de seksualiteit niet worden vernoemd. Het was de cultuur van de mensheid die ons menselijk maakte! Dankzij de tirade van zijn hoogleraar had de Waal het boek van Desmond Morris ter hand gepakt. “Het was zo verfrissend en oneerbiedig dat ik er meteen dol op was, en dat altijd ben gebleven.” De kale aap werd als baanbrekend en provocatief aanzien, maar is één van de invloedrijkste, wetenschappelijke boeken aller tijden. Daarnaast gaf de Nederlandse etholoog en Nobelprijswinnaar uit 1973 Niko Tinbergen in Oxford nog les aan de auteur van dit boek. Qua links met Nederland biedt dit boek dus ook nog wat extra’s. Als je wilt weten hoe de mens in zijn biotoop is geëvalueerd doorheen duizenden jaren, lees dan dit boek.

Een boek dat al vijftig jaar lang een van de beroemdste en belangrijkste boeken van de twintigste eeuw is en opnieuw wordt uitgebracht onder de vernieuwde titel De kale aap. Toentertijd baanbrekend en een van de invloedrijkste wetenschappelijke boeken aller tijden .
Maar heeft dit boek de tand des tijd kunnen doorstaan?
Omdat ik zelf opgegroeid ben in de periode dat dit boek al langer uit was en het dus inmiddels een gegeven was dat de mens volgens Desmond Morris een diersoort, een naakte aap is, vond ik het heel interessant om dit boek te mogen lezen.
De nieuwe titel past beter bij dit boek en dat wordt onderschreven door Midas Dekkers in zijn interessante en duidelijke voorwoord.
De opbouw van het boek zit goed in elkaar. Helder en duidelijk wordt de evolutie en het gedrag van de mens uitgelegd of er wordt verwezen naar een later hoofdstuk waar dan uitgebreid verder op de materie wordt ingegaan.
Hoewel sommige teksten in het boek in onze huidige samenleving wat ouderwets over zullen komen, zoals bijvoorbeeld de stelling dat het gezin de hoeksteen van de samenleving is en de grote invloed van de kerk op het gezin, heeft de auteur onderwerpen die zowel 50 jaar geleden als nu nog steeds bij sommige groepen gevoelig lagen niet geschuwd. Denk hierbij aan seksualiteit, abortus en homofilie. Ook de waarschuwing voor de dreiging van overbevolking van onze soort is nog steeds actueel.
Heel duidelijk wordt uitgelegd waarom de mens in zijn ontwikkeling verder kon komen dan zijn soortgenoten, de primaten en waarom de kaalheid van deze diersoort van zo’n grote invloed is geweest hierop.
Ik meen dan ook te kunnen zeggen dat dit boek zeker de tand des tijd zeker heeft kunnen doorstaan en biedt vandaag de dag nog steeds een uitgebreid en duidelijk inzicht in de evolutie en het gedrag van de kale aap.

De kale aap, een boek dat al vijftig jaar één van de beroemdste en belangrijkste boeken van de twintigste eeuw is en opnieuw is uitgebracht onder de vernieuwde titel De kale aap. Toentertijd was het één van de invloedrijkste wetenschappelijke boeken tot dan verschenen. Desmond Morris ziet de mens als één van de 193 apensoorten. In het boek wordt duidelijk dat de mens een bijzondere apensoort is. Volgens Desmond Morris was de mens een diersoort, een naakte aap.
De nieuwe titel past beter bij dit boek en dat wordt onderschreven door Midas Dekkers in zijn goed uiteengezet voorwoord. De opbouw van het boek zit goed in elkaar. Helder en duidelijk wordt de evolutie en het gedrag van de mens uitgelegd of er wordt gerefereerd aan een later hoofdstuk waar dan explicieter op de materie wordt ingegaan.
In de afzonderlijke hoofdstukken wordt ingegaan op de oorsprong van de kale aap en de manier waarop hij paart, zorgt voor de jongen, voedt, leert, slaapt en vecht. Heel precies wordt het doen en laten van de kale aap beschreven. Aan de hand van de beschrijvingen is heel duidelijk op te maken dat wij, de mensen, van de apen afstammen. Veel gedragingen van de oeraap zitten nog in de moderne mens. Hoewel sommige stellingen in het boek vanuit het oogpunt van onze huidige samenleving wat ouderwets overkomen (b.v. de stelling dat het gezin de hoeksteen van de samenleving is en de grote invloed van de kerk op het gezin) is de auteur moeilijk bespreekbare onderwerpen (abortus, homofilie en seksualiteit) die zowel 50 jaar geleden als nu nog steeds bij sommige groepen gevoelig lagen niet uit de weg gegaan. Ook de waarschuwing voor de dreiging van overbevolking van onze soort is nog steeds actueel. Heel duidelijk wordt uitgelegd waarom de mens in zijn ontwikkeling verder kon komen dan zijn soortgenoten en waarom de kaalheid van deze diersoort van zo’n grote invloed is geweest hierop.
Het boek weergeeft een helder, uitgebreid inzicht in de evolutie en het gedrag van de kale aap.
Wij, de kale apen, zijn niet naakt maar kaal. Wij hebben ons onder invloed van de evolutie ontdaan van onze vacht en juist kleding aangetrokken om de naaktheid te verbergen.