De Daf van mijn vader

‘Iedere maf rijdt in een Daf’ was een veelgehoorde kreet in de jaren ’70. We verkneukelden ons bij het zien van het duffe autootje en vooral als dat vooroordeel werd bevestigd bij het zien van een pindakaasbruin exemplaar, bestuurd door een oude dame met handschoentjes of bejaarde opa met hoed.
In De Daf van mijn vader neemt Thomas Vaessens je mee op reis met Daf, waarin bovengenoemd oordeel veelvuldig de revue passeert. Vaessens zet dit af tegen de tijdsgeest waarin de auto door de broers Van Doorne werd ontwikkeld. De introductie al voor de roerige jaren ’60, de wijze waarop de auto werd gepresenteerd, de verhuizing van de fabriek naar Born en de komst van gastarbeiders in dit gebied leiden tot beslissingen over de auto die soms goed uitpakken, maar vaak het truttenimago verder bevestigen. Door de veranderende maatschappelijke invalshoeken af te zetten tegen de loopbaan van Daf, kom je tot de conclusie dat de wagen zich voor het zelfde geld had opgewerkt tot een hippe auto. Het heeft niet zo mogen zijn. Alle goedbedoelde (marketing)pogingen ten spijt bleef de auto het lachertje op de markt. Door de overname door Volvo is het merk als personenauto tenslotte van de markt verdwenen en de hilarische achteruitrijraces uit Te land, ter zee en in de lucht hebben een groot aantal van de fysieke, nog aanwezige autootjes letterlijk vernietigd. De roemloze aftocht van een Nederlands icoon is in De Daf van mijn vader op een heldere manier beschreven. Vaessens geeft een helder beeld van het ontstaan van de ‘truttenbak’ in de periode dat onze maatschappij moderniseerde. Tegelijkertijd daalt het besef dat Daf het resultaat is van twee gedreven Brabantse broers, die worstelen met de vernieuwing van de maatschappij en er hun eigen interpretatie aan geven.

Goed leesbaar, degelijk werk met ampele verantwoording, een hoogleraar waardig.

‘De Daf van mijn vader’

Ooit was ik een autoliefhebber, die zelfs de races met Carel Godin de Beaufort op het circuit van Zandvoort bezocht. Ik was lid van de JAC, Jeugd Automobiel Club. Het Dafje herinner ik mij al te goed, al lag daarbij verre van mijn voorkeur. Het ‘pientere pookje’ leverde niet de indruk van sportieve prestaties op de weg. Mijn optie - net m’n rijbewijs behaald - was de Simca 1000 van mijn vader, waarin ik stoer schakelend de motor aan de achterkant zoevend in vervoering bracht. De blits uithangen met vriendinnetjes, mijn pa moet het hebben geweten. Of niet …?

Mijn eerste eigen auto was een Citroën 2CV, naderhand gevolgd door een half dozijn van diezelfde Eendjes. Voor een Daf 600 haalden wij onze neus op. Vrouwenauto! Lelijke Eend en Volkswagen Kever, dát waren nog eens karretjes. Het kwetsbare Eendje met ‘deurknopschakeling’, grote bol in je hand, de Kever met stang uit de vloer: versnellen ging pittig, van 1 naar 2 naar 3 naar 4. Pienter pookje? Geen denken aan!

Als fervent lezer mag ik tegenwoordig eerder graag genieten van een goed boek dan mij op vier wielen over asfalt verplaatsen. Alliteraties en andere literaire aspecten spreken mij aan, het ‘pientere pookje’ vind ik daarom een mooi begrip. Hoogleraar letterkunde en schrijver Thomas Vaessens trekt dus mijn aandacht met zijn nieuwe boek over het indertijd door mij en mijn vrienden verfoeide vehikel.

Vaessens promoveerde op een proefschrift over de mentaliteit van het modernisme (over alliteraties gesproken). Zijn boek ‘De revanche van de roman (nog zo een) uit 2009 leidde tot veel debat in de Nederlandse media. In ‘De Daf van mijn vader’ beschrijft hij het naoorlogse Nederland aan de hand van het Nederlandse autootje met ‘pientere pookje’ dat daar in 1958 opeens was. Ook ik herinner mij dat wondertje van techniek en vindingrijkheid - ik was toen twaalf jaar - goed. Was deze variant van de iconische 2CV en VW Kever een auto voor Jan en alleman? Een auto om trots op te zijn? Niet echt, ondanks de verwoede pogingen van Hub van Doorne, de ondernemer die zich op z’n Amerikaans met Nederlands doorzettingsvermogen van smidszoon tot grootindustrieel, directeur van een miljoenenbedrijf opwerkte.

‘Truttenschudder’ kom ik als voor mij onbekende (helaas niet allitererende) betiteling voor de Variomatic tegen. Een spottende benaming. In de jaren 1980 is het merendeel van de Dafjes aan gort gereden in achteruitrijraces van de TROS, onder het bezielende commentaar van André van Duin. Dát herinner ik mij nog wel, al keek ik er weinig naar.

Het boek van Thomas Vaessens komt op mij over als een ‘studieboek’, zoals ik die in het verleden vaak heb gelezen (bestudeerd). Zijn verhaal beschrijft een nieuwe kijk op de ‘sixties’, de revolutionaire jaren uit de vorige eeuw, waar ik goede herinneringen aan heb. In dat opzicht vind ik de geschiedenis over de ondernemingszin van Hub van Doorne, de ‘vader van de Daf’, zeker interessant. Mede omdat het over de ‘gewone man’ gaat, die zich opeens een auto kon veroorloven, over de sluiting van de Limburgse kolenmijnen met alle gevolgen voor de kompels van dien en over de komst van fabrieksarbeiders uit Marokko (land dat ik net heb bezocht).
Meest saillant vind ik het verhaal van de onderwijzerszoon die dacht in de Daf van zijn vader het provinciale milieu van zijn jeugd te ontvluchten. Een vluchtpoging in een autootje met simpele bediening. Ruim vooruitlopend op de zelfbesturende (robot)auto van de toekomst hoefde de Daf-Variomatic-chauffeur slechts te kiezen tussen vooruit of achteruit.

Als ik mag kiezen, herlees ik Vaessens’ boek niet. Ik blader het alleen nog een keer van voor naar achter en van achteren naar voren door, op zoek naar alliteraties, de literaire vorm die mij zeer aanspreekt. Met name het begrip ‘pientere pookje’, dat ik nooit vergeet.

De Daf van mijn vader van Thomas Vaessens.
"Pa, het is gewoon een Dafje, hoor" placht ik op zo verveeld mogelijke toon te zeggen.
Mijn vader zag echter op de stoep een Volvo staan, net als bij de dokter en bij de notaris. Dat was, vond hij, lang niet kwaad voor een jongen uit de mijnstreek. En wat hij gelijk had.
Zo eindigt het goed gedocumenteerde verhaal van Thomas Vaessens over de Daf.
In acht hoofdstukken, een voorwoord en een epiloog neemt hij de lezer mee in de wereld van de gebroeders Van Doorne met hun Daf.
Deze Brabantse ondernemers voelen de mentaliteitsverandering en modernisering eind jaren vijftig goed aan.
DAF, voorheen Van Doorne's Aanhangwagenfabriek N.V., is de afkorting voor Van Doorne's Automobielfabriek N.V.
Het is een auto- en een vrachtautofabrikant, in 1932 opgericht door Hub van Doorne te Eindhoven, nadat de gebroeders Hub en Wim vanaf 1928 een kleine mechanische werkplaats gedreven hadden.
In 1958 presenteert Hub van Doorne op de Amsterdamse RAI de eerste Daf.
De naoorlogse groei en de uitbreiding van de sociale zekerheid komen de Daf zeer ten goede.
Thomas Vaessens geeft de lezer een fraai beeld over de opkomst en ondergang van de Daf, en plaatst het geheel in een passend tijdsbeeld. De Daf werd een geliefd bezit voor velen. Betaalbaar en van Nederlandse makelarij.
Een mooi staaltje van ondernemerschap van Hub van Doorne.
Alleen met een diploma van lager onderwijs brengt hij het tot een eredoctoraat aan de T.H. te Delft.
Tien jaar na de eerste presentatie van de Daf op de RAI gaan de deuren van een nieuwe Daf fabriek in Born open.
Geholpen door de staat met een lening van 100 miljoen gulden en nog eens een 25% deelbelang (ter waarde van 66 miljoen gulden) groeide het DAF-concern uit tot een grote onderneming.
Niet alleen voormalige mijnwerkers kwamen op de nieuwe banen af; veel mannen werden uit Marokko geworven om als gastarbeider in Born te werken.
Voor hen werden een klooster en het retraitehuis St.Ignatius in Spaubeek aangekocht.
De mannen verbleven in Spartaanse gebouwen.
Immers, het was voor even.
In totaal kwamen er 2200 gastarbeiders in de gezellenhuizen.
In hoofdstuk 4 wordt de poging om de Daf in Amerika te promoten beschreven.
The Dutch took the clutch.
Dit avontuur heeft geen succes, mede omdat Amerika in 1967 strengere regels voor import invoert.
Ondanks het succes van de verkoop van de auto's kreeg de Daf laatdunkende namen, zoals de truttenschudder.
Achteraf gezien speelde misschien de reclame voor de Daf een rol.
En eenmaal een etiket opgeplakt, is het moeilijk dit ongedaan te maken.
In 1976 ging de Daf over naar de Volvo.
Gedaan was het met het autootje.
In achteruitrijraces werd hij letterlijk kapot gereden.
Voor de lezer is het plezierig,dat Thomas Vaessens zijn achtergrond als Neerlandicus niet verloochent.
Het is smullen als hij o.a. Anton Coolen, A.F.Th. van der Heijden, Frans Kellendonk en Toon Kortooms erbij haalt. Ook jeugdheld Bas Bannink komt in beeld.
Er is zelfs een boek "Bas Bannink en de Daf 600" geschreven. Verhalend vind ik Thomas Vaessens op zijn best.
Enkele zijpaden waren voor mij niet helemaal logisch.
Zoals het hoofdstuk de auto als sekssymbool.
Juist hiervan kan je de Daf niet beschuldigen.
Af en toe bekroop mij het idee dat de auteur wat behoefte aan volume had.
Al met al toch een mooi boek over de Daf in zijn tijd, dat ik met plezier heb gelezen.