Een van de jongens

Geschreven bij Een van de jongens / druk 6

Financieel journalist Cees van Lotringen heeft een mooi boek geschreven over een ‘servicemonteur’ van het Nederlandse bedrijfsleven – in dit geval draait het om een fiscalist, maar het had net zo goed een accountant kunnen zijn. In hoog tempo en vanuit zowel een persoonlijk als een zakelijk perspectief ontrolt zich een onthutsend verhaal over een schrandere uitvoerder die werkt voor de top ABN Amro. Het is een prachtig verhaal over een hoogopgeleide professional uit een gegoed milieu die complex maar weinig zichtbaar werk verricht – en vervolgens, door miskenning gedreven, is verleid door materiële verlokkingen en daardoor zowel strafrechtelijk als maatschappelijk hard wordt aangepakt.

Dit boek gaat een spade dieper dan de gemiddelde corporate biography en geeft daarmee, volgens mij, écht inzicht in het haute finance spel van de globale, zakelijke wereld. Wie na nog beter wil begrijpen hoe financieel trapezewerk plaatsvindt, leest Een van de jongens.

Mark Houben

Geschreven bij Een van de jongens / druk 6

Serge Bakker ging als hoofd fiscale zaken bij ABN Amro in de fout. Hij belandde in de gevangenis en daarna in een sociaal isolement.

'Maar we denken ook aan jou.' Een leermoment voor ambitieuze bankiers, topmanagers en, noem eens wat, directeuren van woningbouwcorporaties: zo'n op het oog onschuldig zinnetje kan de ondergang inluiden. Serge Bakker, voormalig concerndirecteur fiscale zaken van ABN Amro, weet er alles van. Hij klom op tot de top van Nederland, gaf door hebzucht en frustratie gedreven één keer toe aan de verleiding en is nu net weer vrij man, na 21 maanden gevangenisstraf.

Het leven lacht het hoofd fiscale zaken toe. Hij reist de hele wereld over en is thuis in het Gooi een graag geziene gast. Wel zijn de werkweken lang en voelt hij zich steeds vaker de 'onderhoudsmonteur', die veel vuil werk moet opknappen in het voortdurende gevecht met de fiscus. Dat levert de bank vele miljoenen voordeel op, maar Bakker krijgt als staffunctionaris geen bonussen zoals de raad van bestuur en de hotshots van de zakentak, Wilco Jiskoot voorop. In dat klimaat, aan het begin van de gouden jaren negentig, wordt Bakker op een congres in Cancun benaderd of hij kan meewerken aan een op zichzelf legale transactie in fiscaal aantrekkelijke winstvennootschappen.

Als de deal is afgerond en Bakker vraagt wat er met de opbrengst gebeurt, klinkt dat zinnetje: 'Maar we denken ook aan jou.' Zulke empathie maakt hij bij het gefuseerde ABN Amro zelden mee. Bakker denkt even aan Jiskoot, aan iets eerder stoppen met werken, en vraagt niet door. Er wordt 300 duizend gulden op een rekening in Luxemburg gestort, waarvan hij de helft moet laten overboeken naar een tussenpersoon. ABN Amro weet van niets, de fiscus waarmee hij altijd in gevecht is evenmin. Dat kan natuurlijk niet goed aflopen. Het bedrog komt uit en voor Bakker begint een lange lijdensweg, die via ontslag bij de bank eindigt in de gevangenis in Nieuwegein.

Van Lotringen beschrijft het allemaal plastisch, bijvoorbeeld hoe de voorheen gevierde fiscalist zich na binnenkomst in de gevangenis moet uitkleden voor een anale controle.

De auteur zegt niet te willen oordelen over Bakker omdat anderen dat al hebben gedaan, maar de hoofdpersoon heeft geen klagen. Bakker komt er goed van af als een - voor een man op zijn positie - opvallend naïeve schakel, tussen allerlei gehaaide types die misbruik van hem maken en die er wel mee wegkomen.

Verder leest het boek - wat is rente-imputatie? - af en toe als het Weekblad voor Fiscaal Recht. Maar het verhaal over de veranderende mores in de deregulerende 'BV Nederland' is fascinerend. En even leerzaam als actueel. Als de hoofdstukken over het gevangenisleven voor een 'old boy' geen afschrikwekkende werking hebben op potentiële Serge Bakkers, dan toch zeker de schrijnende scène als zijn hoogbejaarde moeder haar portemonnee pakt en hem een tientje toestopt. De voorheen gevierde en inmiddels geruïneerde Bakker is niet in de positie te weigeren.

Wilco Dekker in de Volkskrant van 2 juni. Dit zijn enkele citaten uit zijn recensie.

Geschreven bij Een van de jongens / druk 6

Cees van Lotringen heeft bewonderenswaardig werk verricht. Hij heeft leken op het gebied van de haute finance (zoals ik) weten mee te slepen in een intigrerende biografie, die wisselend deernis, een gebrek aan compassie en dan toch weer medelijden opwekken met de beklagenswaardige hoofdpersoon.
Want aan het slot blijven vragen open, zelfs na de (iets te summiere, naar mijn smaak,) analyse van de auteur wat er mis ging bij onze anti-held. Duidelijk wordt door de contextuele plaatsing van alle monetaire gebeurtenissen wereldwijd dat van Lotringen partij trekt voor Serge Bakker; geslachtofferd door de omstandigheden, de Amerikanen konden buiten schot blijven, de andere Nederlandse veroordeelden kwamen er relatief minder geschonden vanaf. Hij legt dat uit in de laatste hoofdstukken en het zuigt je mee. Och die arme Bakker.
Maar waarom is de cassatieprocdure niet doorgezet? Fouten, slordigheden van de advocaten in het schriftuur?
Waarom acht justitie zichzelf ontoereikend geequipeerd om de Amerikaanse boeven hun straf niet te doen ontlopen? Waarom zo gemakkelijk?
En de lessen die getrokken moeten worden door de heren bankiers en hun ambiance; hoe gevoelig zullen zij blijken voor de kritiek gespuid in dit boek? Niet meer dan een klein smetje, waarna ze zich weer zullen verschuilen, zolang de politiek onmachtig krachtig op te treden tegen intelligente afdekkende constructies in de financiele wereld?
En het functionele parket dat sinds 2003 zich kan werpen op zulke fraudedelicten? Houdt het bestaan van een dergelijke taskforce in dat gespecialiseerde mensen de echte boeven voortaan niet meer zullen laten lopen?
Was, met andere woorden, de kwestie Bakker de uitkomst van enerzijds onzorgvuldigheden in het procederen zowel door advocaten, OM en rechters in twee instanties ("tunnelvisie" roept van Lotringen tot twee keer toe) en anderzijds het belang dat op andere niveaus werd toegekend aan een buiten strafrechtelijke vervolging houden van een systeembank, uit angst voor erger kwaad aan de Nederlandse economie?
Dit alles vergt een beantwoording die buiten het bestek van het boek valt, maar wel roept om een vervolgboek van deze begenadigde auteur.