Geschreven bij Wij zijn ons brein
Wat een zwaar overschat en uiterst teleurstellend boek. Het begin is nog wel boeiend: een moeilijke bevalling is volgens Swaab niet de oorzaak van ernstige of minder ernstige hersenafwijkingen bij kinderen, maar het gevolg daarvan. Wanneer er sprake is van een gebrekkige hersenontwikkeling bij de foetus is een baby niet in staat goed mee te werken tijdens zijn geboorte, waardoor de bevalling verschillende complicaties met zich meebrengt. Een interessante en goed onderbouwde these die gevolgd wordt door drie hoofdstukken die gaan over de vele gevaren die de foetus loopt in de ‘veilige’ baarmoeder. Niet alleen wordt daar volgens Swaab de kiem voor de meeste hersenziekten gelegd, maar ook voor homoseksualiteit en transseksualiteit.
Het punt dat hij wil maken is dat vrijwel alles reeds in de baarmoeder bepaald is. Daar is het grootste gedeelte van onze hersenen gevormd en onze hersenen bepalen alles. Tot hoofdstuk 3 neemt Swaab mij als lezer met zich mee, maar daarna volgen nog twintig andere hoofdstukken waarin hij blijft hameren op precies ditzelfde punt (de hersenen bepalen al ons gedrag). Swaab behandelt achtereenvolgens de puberteit, depressiviteit, verslaving, agressie, autisme, schizofrenie, de moraal, het geheugen, de religie, ouderdom, de ziekte van Alzheimer en uiteindelijk de dood. Dit alles is niet zozeer te veel van het goede maar veel bedenkelijker is dat Swaab steeds hetzelfde beweert waarbij hij steeds stelliger wordt en steeds korter door de bocht gaat.
Als hij over de vrije wil spreekt, bijvoorbeeld, gaat hij zonder daar enige vragen bij te stellen, uit van de definitie van de Amerikaan Joseph Price die de vrije wil definieert als ‘de mogelijkheid om te besluiten iets wel of niet te doen zonder interne of externe beperkingen die deze keuze bepalen.’ De huidige kennis van de neurobiologie, schrijft Swaab vervolgens, maakt duidelijk dat van een volledige vrijheid geen sprake kan zijn’. Maar dat beweert toch ook helemaal niemand. Natuurlijk is niemand volledig vrij, maar dit betekent nog niet dat mensen geen enkele vrijheid bezitten. Een denkfout van Swaab? of is hier eenvoudigweg sprake van een drogredenering?
Swaab heeft minstens de schijn tegen zich. Door zijn drammerigheid boet hij erg aan geloofwaardigheid in. Koste wat kost tracht hij elk hoofdstuk opnieuw precies het zelfde punt te maken. Bovendien schuwt hij het ook niet om regelmatig een open deur in te trappen. Dat veel van wat we doen gebaseerd is op onbewuste beslissingen weten we inmiddels wel. Dat veel van wat we doen feitelijk gebaseerd is op egoïsme had ik ook al wel vaker gehoord. En dat we allemaal neigingen hebben die we niet kunnen bedwingen weten we ook allemaal. Maar Swaab trekt daaruit een wel erg merkwaardige conclusie. In het hoofdstuk ‘hersenen en justitie’ beweert hij dat je een pedofiel moreel niet verantwoordelijk kunt stellen voor zijn seksuele oriëntatie, omdat die ontstaan is op basis van een genetische achtergrond en een atypische hersenontwikkeling. Dat is een helder punt en dat lijkt me ook logisch, maar er wordt ook niemand vervolgd vanwege zijn seksuele voorkeur. Het gaat er binnen justitie niet om wat iemand denkt, het gaat erom wat hij ermee doet. Geilen op kleine kinderen is nog iets heel anders dan je aan hen vergrijpen. Swaab maakt dit onderscheid echter niet. Niet alleen wat je denkt, ook de beslissing om iets te doen ligt volgens hem al volkomen vast.
Er moet weliswaar gestraft worden, vindt hij wel, maar alleen vanwege het effect, niet vanwege de rechtmatigheid ervan. Toch vindt hij dat het volwassenstrafrecht alleen zou moeten worden toegepast op mensen wier hersenstructuur helemaal rijp is, dat is rond de 24e. Vóór die leeftijd kunnen criminelen volgens Swaab er al helemaal niks aan doen. Sprakeloos ben ik van zoveel wereldvreemdheid.
