De stad der blinden

Geschreven bij De stad der blinden

Het boek begint met een man die blind wordt vlak voor het verkeerslicht op groen springt, hij wordt naar eigen zeggen omringd door een melkwitte wolk. Het is geen normale blinde, want normale blinden zien alleen maar zwart. Wanneer blijkt dat de blindheid besmettelijk is, is het hek helemaal van de dam. Eerst probeert de overheid de slachtoffers te beperken door de blinden en de mensen in hun dichte omgeving in quarantaine te steken. De eerste blinde komt terecht in een verlaten gekkenhuis dat nu dienst doet als een soort blindengevangenis. Al snel komen er honderden andere blinden toe, de mensen vallen terug op hun dierlijke instincten ook al proberen sommigen tevergeefs de orde te bewaren. Eén vrouw wordt niet blind maar besluit dit te verbergen voor iedereen behalve haar man. Wanneer het gebouw brand vat en de blinden naar buiten stromen beseffen ze al snel dat heel de stad blind is. De vrouw die ziet neemt de leiding over een kleine groepje blinden en verzorgt hen zo goed ze kan, zij is de enige die de gruwel met haar eigen ogen ziet. De honden en katten die verlaten zijn door hun baasjes zwerven rond en vallen af en toe een hopeloze blinde aan. De enige zorg van de blinden is eten zoeken, eigendom bestaat niet meer afgezien wat je mee kan dragen. Eens je als blinde verdwaalt vind je de weg toch niet meer naar je huis dus worden veel huizen gekraakt. Er heerst totale chaos en een ondoordringbare stank van uitwerpselen.

Het boek is op een zeer toepasselijke manier geschreven: in de wereld van blinden doen namen er niet toe. Het gezicht dat bij de naam hoort is toch niet gekend daarom gebruikt Saramago eigenschappen of herkenbare dingen om de personen aan te duiden, bv : de oogarts, de eerste blinde, het meisje met de zonnebril, de oude man met het ooglapje, etc. Als de personage een gesprek met elkaar voeren zijn de aparte zinnen slechts onderscheiden met een komma in plaats van met aanhalingstekens. Dat is ook verklaarbaar want een blinde hoort weinig verschil in wie wat zegt pas als hij de persoon die spreekt goed kent zal hij met gemak kunnen zeggen wie spreekt. Het verhaal in het boek is ook zeer goed opgebouwd en verteld, in het verhaal gebeuren geen zaken die totaal overbodig zijn, wanneer de eerste blinde zich thuis in zijn zetel legt komt dit mooi terug later of als we er een ellenlange opsomming is van onderwerpen die een of andere praatjes maker op dat moment uitroept is dat enkel omdat sommige al bediscussieerd zijn in hun groepje. Het vertelperspectief is dat van een alwetende verteller want er wordt niet duidelijk vanuit één personage verteld maar vanuit meerdere en nadat iets gebeurd is, wordt verteld hoe iedereen zich daarbij voelde. Een paar fragmenten hebben mij echt geraakt zoals de scene waarin ze de eerste dode moeten begraven of wanneer de vrouw van de oogarts verdwaald is en uiteindelijk toch een straatplan vindt of zelfs wanneer de eerste blinde naar de oogarts gaat om zijn (blinde) ogen te laten bekijken.

Ik vond het een zeer goed boek, in het begin moest ik wat wennen aan de schrijfstijl maar na 10 pagina’s was er geen probleem meer. Het boek is soms grappig maar het is ook serieus als het over serieuze onderwerpen gaat. Ik zou dit boek zeker aanraden omdat het je toch doet nadenken.

Hoe de wereld er zou uitzien als er plots een epidemische blindheid zou uitbreken is alles behalve fraai. Dit wordt beschreven in het prachtige boek "De stad der blinden" van de Nobelprijs winnende José Saramago. Het boek bevat alles behalve luchtige materie dus als je naar een boek opzoek bent om te ontspannen ben je niet bij het juiste adres. Bij dit boek moet je echter je gedachten er altijd bijhouden. In het begin van het boek leer je het eerste personage, de eerste blinden, kennen. Hij stond voor het rode licht die weldra op groen zou springen toen hij plots omsingeld werd, door wat Saramago, een dikke melkwolk noemt. Al snel bleek dat deze blindheid besmettelijk was met verbijsterende gebeurtenissen tot gevolg. Uit vrees dat deze epidemie het hele land zou overnemen, werden de blinden en de mogelijke blinden geïsoleerd in een leegstaand gekkenhuis. De blinden in de rechter en de mogelijke blinden in de linkervleugel van het gebouw, die sterk bewaakt werd door enkele soldaten. Het duurde niet lang voordat de gebeurtenissen in en buiten het gekkenhuis apocalyptische vormen aannam.
Onpartijdig is Saramago echter niet. Al snel kan je zien wie hij als 'de slechte' en wie hij als 'de goeie' bekijkt. Nog nooit heb ik een boek gelezen die zo veel aandacht besteed aan de opbouw en de vorm van de tekst. Een groot kenmerk van het boek is het te kort of de beperkingen aan interpunctie. Aanhalingstekens worden vervangen door komma's wat bij het lezen van de eerste pagina's toch een ingewikkeld effect creëert. Na enkele pagina's ben je dit echter gewoon en geeft het toch een extra waarde aan het boek. De verklaring aan het tekort aan interpunctie heeft te maken met de blindheid. Saramago wilt zo het geschrift proberen nabootsen van een blinden. Dialogen worden onduidelijk weergegeven doordat ze door elkaar staan, zonder te benadrukken wie de verteller is. Want als je hier even over nadenkt, is dit hetzelfde bij een blinde. Hij ziet ook niet wie er praat en moet het maar afleiden uit de context en uit de stem. Ook gebruikt Saramago geen namen. Dit met de simpele reden dat namen niet langer belangrijk zijn, omdat een blinde toch moet terugvallen op de stem. Dit veringewikkeld het boek weliswaar maar langs een andere kant kan je jezelf extra inleven in het verhaal en in het leven van een blinden en op een bepaalde manier wordt alles ook extra duidelijk. Als Saramago een naam aan de eerste blinde zou gegeven hebben, zou ik al lang niet meer geweten hebben wat zijn gehele rol was doorheen het verhaal, omdat er toch vele personages aanbod komen.
Kortom is het een mooi, pakkend verhaal met veel ellende en nu en dan gruwelijke scènes die zo dicht bij de werkelijk zouden kunnen staan. Door de ironie en de humor die hierin verwerkt is, worden de meest wrede scènes zo mooi en lachwekkend beschreven, dat het boek zeker een aanrader wordt. Het zet je aan het denken over allerlei zaken, waarover je voordien nog nooit hebt over nagedacht. Zou het werkelijk kunnen dat zelfs de meest behulpzame, de meest vrijgevige mens in zo een crisissituatie in een egoïstisch onmens veranderd? Filosofie en confrontatie is dan ook een zeer groot deel van het verhaal. Ook het einde was alles behalve een teleurstelling, het open einde vond ik heel goed bij het boek passen. Dit geweldig boek leest heel erg vlot en heeft nu zeker plaats genomen in mijn persoonlijke top 10. Het is een absolute aanrader!

Ik heb dit boek op mijn e-reader meegenomen naar Portugal en heb het in een adem uitgelezen. Met name de stijl van Saramago spreekt mij zeer aan: omdat er nauwelijks leestekens worden gebruikt hoor je verhaal in je hoofd alsof je er zelf bij bent. Saramago is duidelijk de verteller: regelmatig verwijst hij naar zaken die nog moeten komen of richt hij zich rechtstreeks tot de lezer/hoorder met korte verwijzingen. De spelers hebben geen van allen een naam, maar worden aangeduid met hun functie of met een specifiek kenmerk: de oogarts, het schele jongetje, het meisje met de zonnebril en toch is meteen duidelijk wie aan het woord is of tot wie het woord wordt gericht. Als het boek een ding duidelijk maakt, dan is het wel dat ons laagje beschaving flinterdun is en dat het van allerlei toevalligheden afhangt of we onze menselijkheid kunnen behouden.
Ik had nog nooit iets gelezen van Saramago, maar heb inmiddels enkele boeken van hem besteld.